O tym jak ważne są nietoperze, jaki mają wpływ na środowisko naturalne, a także na funkcjonowanie nas ludzi, mogliśmy utwierdzić się biorąc udział w spotkaniu zorganizowanym przez Regionalną Dyrekcję Ochrony Środowiska O/Lublin, które odbyło się w październiku 2023r. w Opolu Lubelskim. Dlaczego akurat w Opolu Lubelskim i dlaczego nietoperze?
Odpowiedzi na powyższe pytania staraliśmy się pozyskiwać już od czasu zawiązania się naszego Stowarzyszenia. Dużo informacji przedstawionych zostało również podczas w/w spotkania, gdzie poruszany był również temat inwestycji (budowa obwodnicy i pawilonu szpitalnego) realizowanych w obszarze Natura 2000.
Istnieją różne mity i przesądy dotyczące nietoperzy, które niewątpliwie są tylko zabobonami. Biorą się one zapewne z braku wiedzy i pociągu człowieka do bajania oraz wzbudzania sensacji, a skryty tryb życia nietoperzy nie służy postawieniu tamy tym zabobonom. Bądź co bądź, dopóki nie pozna się nietoperzy bliżej, dopóty zwierzę to pozostaje dla człowieka – w dużej mierze – wyjątkowo tajemnicze.
Podczas opolskiego spotkania dowiedzieliśmy się, że nietoperze są bystre, ciekawskie, że nasz strach ma po prostu wielkie oczy, a przede wszystkim, poznaliśmy istotne fakty, czyli to, iż nietoperze są bardzo cenne dla natury i dla nas – ludzi. Niestety, okazuje się, że my istoty rozumne ciągle zbyt mało na ten temat wiemy…
Dowiedzmy się więc w telegraficznym skrócie, jak pożyteczne są te małe ssaki:
-
Nietoperze są pożyteczne tak jak pszczoły! Są niezwykle ważnym elementem utrzymującym równowagę w przyrodzie.
-
Nietoperze są także owadożerne i żywią się ćmami, chrząszczami, pasikonikami, świerszczami, muchami, meszkami i komarami – skutecznie zmniejszając ich populacje. W ciągu jednej godziny mogą złowić nawet do 1000 szt. komarów.
-
Nietoperze niosą nieocenioną pomoc rolnikom i sadownikom – polują na wiele szkodników, między innymi na zwójki żerujące na jabłoniach czy omacnice grasujące w uprawach kukurydzy. Amerykańscy naukowcy obliczyli, że kolonia 500 nietoperzy w ciągu jednego lata zjada aż 2 tony owadów.
-
Nietoperze odgrywają ogromną rolę w regulowaniu populacji owadów i zachowaniu bioróżnorodności. Roznoszą nasiona drzew owocowych, zapylają ważne dla człowieka rośliny użytkowe.
Mając tę wiedzę, powinniśmy wziąć sobie do serca fakt, że nietoperze są wyjątkowo pożyteczne, a działalność człowieka ma często bardzo negatywny wpływ na ich liczebność.
Ochrona nietoperzy – idea i praktyka.
Istnieje wiele zagrożeń dla nietoperzy, które w Polsce [wszystkie] objęte są ścisłą ochroną gatunkową. Poza ochroną zapisaną w polskim prawie, w przypadku Opola Lubelskiego przedmiotem specjalnej, skonkretyzowanej ochrony jest gatunek nietoperza nocek duży (Myotis myotis). Ochrona ta ma związek z założeniami programu Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000, a sam obszar chroniony został zatwierdzony Decyzją Komisji Europejskiej.
|
Najważniejsze akty prawa ochrony przyrody, obejmujące nietoperze. Przepisy polskie: Przepisy Unii Europejskiej: Umowy Międzynarodowe: |
W odróżnieniu od takich form ochrony przyrody jak park narodowy lub rezerwat przyrody, w przypadku sieci Natura 2000 uwzględnia się fakt, że człowiek jest trwałym elementem środowiska, że najlepiej może funkcjonować we wzajemnym partnerstwie z przyrodą. Projekt Natura 2000 ma sprawić, aby zagrożone siedliska półnaturalne oraz występujące w nich gatunki zostały zachowane – aby przetrwały.
Natura 2000 Opole Lubelskie.
Opisywany obszar Natura 2000 leży w Kotlinie Chodelskiej, a przez jego środek przepływa malownicza rzeka Chodelka. Swoim zasięgiem obejmuje liczne stawy rybne, oddziały leśne oraz niewielki areał zabudowy miejskiej. W dużej części pokrywa się z Chodelskim Obszarem Chronionego Krajobrazu, co jest pewnego rodzaju „oknem na świat” dla żyjących tu nietoperzy. Obszar o wielkości 2724,43 hektarów, utworzono ze względu na lokalizację drugiej co do wielkości kolonii rozrodczej w woj. lubelskim – nocka dużego. Kolonia letnia zlokalizowana jest na strychu budynku Liceum Ogólnokształcącego w Opolu Lubelskim, zbudowanego w XVII w. jako pałac Lubomirskich, a sam obszar obejmuje również potencjalne miejsca żerowania nietoperzy. W zależności od sezonu na strychu budynku grupuje się w niej od 50 do około 400 samic. Podobny obszar chroniony w naszym regionie znajduje się w Puławach, gdzie kolonia nietoperzy zajmuje strych budynku Domu Dziecka. O puławskim obszarze dowiedzieliśmy się podczas październikowego spotkania zorganizowanego przez RDOŚ.
Czy nietoperz może czuć się bezpiecznie w Opolu Lubelskim?
Część zagrożeń poznanych w ramach gromadzenia informacji o tym obszarze, odnosi się bezpośrednio do ingerencji w miejsca grupowania się nietoperzy w kolonię. W przypadku Opola Lubelskiego jest to strych budynku Liceum Ogólnokształcącego im. Adama Mickiewicza. Przykładowe zagrożenia to blokada otworów wlotowych/wylotowych na strych budynku, umyślne lub nieumyślne płoszenie nietoperzy, remont lub pożar budynku.
Istotne zagrożenia związane mogą być z ingerencją człowieka, przykładowo jest to niszczenie potencjalnych szlaków migracyjnych, wycinka drzew przydrożnych oraz w bliskim otoczeniu siedliska, wycinka lasów, jak również realizowanie inwestycji zaplanowanych w sąsiedztwie kolonii.
Celem działań ochronnych w ramach programu Natura 2000 jest zachowanie kolonii nietoperzy w stanie niezmienionym lub doprowadzenie do zwiększenia jej liczebności. Wiąże się to z zabezpieczeniem kolonii przed niepożądanym działaniem ludzi, uzupełnianiem wiedzy dotyczącej jej stanu oraz obszarów żerowania, a także z ochroną obszarów żerowiskowych.
|
Fragment podsumowania pochodzącego z załącznika (Nr 11. Chiropterofauna): „Wstępna ocena oddziaływania inwestycji pn. „Budowa drogi publicznej klasy G stanowiącej obwodnicę m. Opole Lubelskie” na nietoperze”, włączonego do specjalistycznego raportu oddziaływania na środowisko: „W ostatnich latach w kolonii lub w jej pobliżu przeprowadzono szereg prac, takich jak między innymi: wymiana podłogi, termomodernizacja budynku, montaż kamer czy przebudowa boiska szkolnego. Kolejne zmiany krajobrazu w bezpośrednim sąsiedztwie koloni, na przecięciu tras wędrówki do wodopoju i na żerowiska może sprawić, że sumaryczne oddziaływanie wszystkich elementów będzie dla kolonii zbyt stresujące. W skrajnym przypadku może to doprowadzić nawet do rozpadu kolonii”. [mgr Michał Gąska] |
Mgr inż. Katarzyna Thor (Katedra Genetyki i Ochrony Zwierząt, Instytut Nauk o Zwierzętach): Prace remontowe szpitala, który znajduje się tak blisko kolonii rozrodczej nocka dużego mogą być przeprowadzone z uwzględnieniem potrzeb tego gatunku i tym samym minimalizując potencjalne zagrożenia. Biorąc pod uwagę zależność dzikich zwierząt w tym nietoperzy od pory roku oraz zmiennych warunków pogodowych prace powinny być przeprowadzone pod nadzorem chiropterologicznym. Biorąc pod uwagę fakt, że specjalista chiropterolog (mgr Michał Gąska), który od lat monitoruje opisywaną kolonię mieszka w pobliżu najlepszym rozwiązaniem było by powierzenie mu prowadzenie nadzoru. Dzięki temu Pan Michał mógł by wychwycić wszystkie zagrożenia i służyć pomocą przy nieprzewidzianych sytuacjach.
Obszar Natura 2000, którego część znajduje się w obrębie miasta, śmiało określić można miejską enklawą przyrodniczą, służącą mieszkańcom za miejsce rekreacji, spokoju, wypoczynku, obcowania z przyrodą. Tym wyróżnia się Opole Lubelskie, więc powinniśmy to docenić i uszanować. To, że wraz z nami bytują tu nietoperze zagrożone wyginięciem, powinno utwierdzić nas w przekonaniu, że mamy coś cennego na swoim terenie, niezwykle pożytecznego, czym możemy się pochwalić, a wręcz coś mogącego posłużyć do promocji gminy – jest to obszar chroniony Natura 2000.
Ochrona środowiska naturalnego, w którym współistniejemy z otaczającą nas przyrodą, to nie jakiś wynalazek, czy wydumana moda. To świadomość, wyzwanie, a także powinność. Trzeba tylko zdać sobie z tego sprawę, nie zrywać więzi z naturą, uszanować to miejscowe dziedzictwo, poznawać je, edukować innych, a nawet zaprzyjaźnić się z lokalną przyrodą: „Opole Lubelskie – strefa przyjazna nietoperzom!”.
Autor: Paweł Januszek
